|
|
«دندانپزشكي ترميمي سالم» چيست؟ دکتر ابراهیم دوستی WWW.DENTALUNIQUE.COM «دندانپزشكي ترميمي سالم» ناظر بر يك دردمندي، دغدغه و چالش دروني متعهدانه به كاركرد و عملكرد دندانپزشكي ترميمي است؛ كه علاوه بر كارآمدي (ميزان استفاده از منابع و امكانات) به اثربخشي (ميزان دستيابي به اهداف) اهميت بسيار مي‌دهد. اين موضوع بر پايه سئوال اصلي زير استوار است: «چرا عملكرد سيستم دندانپزشكي ترميمي متناسب با اهداف و استانداردهاي از پيش تعيين شدة علوم پزشكي نيست؟» به عبارت ديگر، چرا تغييرات به وجود آمده در دانش، نگرش، بينش و عملكرد فردي و گروهي ناشي از آموزشهاي مرتبط با اين رشته، متناسب با اهداف و استانداردهاي از پيش تعيين شدة علوم پزشكي و وضعيت مورد انتظار نيست؟ به طور اجمالي تنها به چند هدف و استاندارد از پيش تعيين شدة علوم پزشكي اشاره‌اي مي‌كنيم: ¬ ارتقاء دفاع ميزبان در برابر عوامل بيماريزا و كاستن از شدت عمل عوامل بيماريزا يك اصل بديهي و اوليه است. ¬ عوارض سوء درمان بايد حداقل باشد و در مجموع فوايد و نتايج مفيد درمان بر عوارض سوء آن غلبه داشته باشد. ¬ به دنبال تشخيص اتيولوژي بيماري، اقدامِ صحيح، درمانِ اتيولوژيك بيماري است و نه درمان سمپتوماتيك. ¬ درمان اتيولوژيك، ناظر بر حذف و كنترل عوامل بيماريزا پس از معالجة بيماري نيز مي‌باشد. ¬ داروها، مواد و امكانات تنها به عنوان ابزاري در خدمت پزشكان هستند و نه بيشتر (هيچ يك به تنهايي اصالت ندارند) ¬ پيشگيري ثانويه مقدم بر درمان ثانويه است. در شرايط و وضعيت موجود، خروجي سيستم دندانپزشكي ترميمي بيشتر پاسخگوي انتظارات سيستم آموزشي تا سطح محصول و برونداد است، در حالي كه تا سطح پيامد (نتايج و وضعيت مورد انتظار) فاصله بسيار است. برنامه‌هاي آموزشي مرتبط با دندانپزشكي ترميمي كه بيشتر در قالب كتابهاي مرجع و ساير مواد آموزشي (نوشتاري، شنيداري، ديداري) و برنامه‌هاي عملي، مكمل و بازآموزي با روشهاي معمول انجام مي‌پذيرد، قادر نيست دانش، نگرش، بينش و عملكرد كلينيسينها را با باورها و مباني ارزشمند
جامعه پزشكي متناسب سازد. به عنوان مثال تلاش‌ها و اقدامات زيادي در فرآيند سيستم دندانپزشكي ترميمي انجام مي‌گيرد اما آيا دانش آموختگان، به رغم كسب نمرات بالا در اين بخش، از موقعيت و عملكرد درماني سالم و قابل انتظاري برخوردار هستند؟ دندانپزشكي ترميمي سالم به دنبال بهبود و بهسازي فرآيند سيستم دندانپزشكي ترميمي براي دستيابي به اثربخشي و كارآمدي بالا است. بديهي است كه عوامل زيادي بر عملكرد سيستم دندانپزشكي ترميمي چه در داخل محيط سيستم و چه در خارج آن دخالت داشته و اثر مي‌گذارند. اما غرض و مقصود نهايي، تحقق اهداف سيستم دندانپزشكي ترميمي است. اين كه چگونه و با چه ساز و كارهايي تغيير سازماني را در مجموعه، ساختار، رفتار و عملكرد سيستم دندانپزشكي ترميمي براي رسيدن به اهداف و وضعيت مورد انتظار (دندانپزشكي ترميمي سالم) مديريت و هدايت كنيم؟
«تغيير ساختاري» به مثابه «استراتژي» دندانپزشكي ترميمي سالم دندانپزشكي ترميمي سالم، آغاز يك راه بزرگ و پيچيده‌اي است كه بايد با «تغيير ساختاري» به مثابه استراتژي اصلي دندانپزشكي ترميمي سالم همراه شود. «تغيير ساختاري» به تغييري اطلاق مي‌شود كه در نهايت منجر به ايجاد تحول در ساختار و هويت يك بخش شود، به طوري كه رفتار و عملكرد را در آن بخش متحول كند. دو جزء اساسي در اين عنصر عبارتند از: «تغيير ساختار و هويت يك رشته» و تأثير اين تغيير بر «عملكرد رفتار آن شاخة تخصصي». اگر تغييراتي به وجود بيايد، اما موجب تغيير در ساختار و هويت يك رشته و رفتار و عملكرد آن نشود، تغيير بنياني نيست، بلكه تغييري است عادي و تدريجي، كه در يك رشته صورت مي‌گيرد، مانند تغييري است كه رودخانه براي هماهنگي با مسير خود انجام مي‌دهد، در حالي كه تغيير بنياني تغيير مسير رودخانه و يا بستن سد روي آن است. تغيير عادي به طور طبيعي و خود به خود انجام مي‌گيرد، در حالي كه تغيير اساسي و بنياني نيازمند برنامه‌ريزي و شناخت و آگاهي است و به همان نسبت نيز كار را مشكل و پيچيده مي‌سازد. تغيير تدريجي و عادي در يك رشته به قصد حفظ تعادل سيستم با محيط انجام مي‌گيرد، در صورتي كه تغيير بنياني. نيازمند تغيير در ساختار و فرآيند عملكردي آن است. دندانپزشكي ترميمي سالم، نيازمند تغيير بنياني است و با شعار، سخنراني، نصايح و ارائه روشهاي تصحيحي مواد ترميمي روتين (بخصوص كامپوزيت رزينها) سرانجامي ندارد. ممكن
است به طور موقت با ايجاد و اعمال دستورالعمل و سازوكارهايي و نيز ارائه روشهاي محدود تصحيحي، تغييراتي به وجود آورد، اما اگر «سطح ساختاري» متناسب با تغييرات جديد ايجاد نگردد، اين تغيير و تحول نمي‌تواند كارآمد و تداوم يابنده باشد. در اين صورت، تغيير بنياني و اساسي محسوب نخواهد شد. لذا ايجاد طرح ساختاري متناسب با تغييرات، بسيار مهم است. به ويژه وقتي كه انتظار از دندانپزشكي ترميمي سالم، كارايي، اثربخشي و نوآوري باشد. اكثر عوامل و مديران تحول، به افزايش حجم بازده توجه دارند. براي مثال: تعداد و گستردگي بخش ترميمي، تعداد دانش‌آموختگان، تعداد متخصصان، تعداد سمينارهاي برگزار شده، تعداد آزمون گرفته شده، تعداد ترميمهاي انجام شده و ... از نظر آنها حائز اهميت است. اگرچه افزايش بازده مهم است، اما با اهميت‌تر از آن ايجاد بهبود در عملكرد بويژه در جهت كارايي، اثربخشي و نوآوري بيشتر است. «اثربخشي» مي‌تواند به كيفيت ترميمهاي انجام شده، ريشه كن كردن درمانهاي سمپتوماتيك (علامتي) پوسيدگي دندان و جايگزيني آن با درمانهاي اتيولوژيك و تربيت كلينيسينهاي با سواد توانمند تعريف شود؛ «نوآوري» نيز مي‌تواند باعث ايجاد بخشهايي با كاربردهاي نوين، ارائه خدمات آزمايشگاهي و كتابخانه‌اي جديد و برنامه‌هاي نوين براي ارتقاء سطح علمي كلينيسينها و كتابهايي با رويكردهاي فعال، خلاق، سلامت نگر، مسئله محور و پژوهش مدار شود. با سازوكارها و توانمندي‌هاي موجود سيستم دندانپزشكي ترميمي و مديريت و هدايت آن، تنها بخشي از انتظارات، در سطوح دانش و مهارتهاي فردي محقق مي‌شود. در حالي كه انتظار داريم تغييرات، علاوه بر سطوح دانش، نگرش و بينش و عملكردهاي فردي و گوناگون كلينيسينها را نيز در بر بگيرد. به عنوان مثال: « كلينيسينها پس از گذراندن دوره‌هاي مختلف و اخلاق پزشكي، كمك به ديگران از جمله افراد ضعيف و نيازمند جامعه را يك حق و تكليف براي خويشتن تلقي نموده و از انجام آن لذت برده و احساس رضايت كنند و يا اين كه در مقابل درمانهاي سمپتوماتيك (علامتي) پوسيدگي دندان و بطور كلي بي‌توجهي به اهداف و استانداردهاي از پيش تعيين شدة علوم پزشكي، دواطلبانه و آگاهانه واكنش نشان‌دهند، متدها و پروتكل‌هاي درمانهاي اتيولوژيك پوسيدگي دندان را مطابق با مباني ارزشمند جامعة پزشكي به كار گيرند.» اين كه چرا آموزش موجود آكادميك؛ موجب رفتارهاي مناسب درماني، نگرشي، بينشي و .... در كلينيسينها نمي‌شود، نكته‌اي مهم و اساسي است كه بايد در فرآيند و كاركرد سيستم آموزشي و تغييرات ساختاري مورد بررسي و پژوهش قرار گيرد.
نگاه به دندانپزشكي با تأكيد افراطي بر نگاه آموزشي از نوع حافظه مداري و انتقال دانش، و نه حصول اهداف، گوياي اين نكته است كه انتظار از سيستم، رسيدن به اهداف و تغيير رفتارهاي مطلوب فردي و گوناگون نيست و گويا دست‌اندركاران تراز اول جهاني آن نيز به غير از آموزش و انباشت مطالب در حافظه كلينيسينها، تعهدي ندارند. اين وضعيتي است كه متأسفانه اكنون شاهد آن هستيم يعني بعضاً دانش آموختگان با معدل بالا، اما با بينش و عملكردهاي درماني و گوناگون غير قابل قبول يك عضو جامعه پزشكي. اگرچه نارسايي‌هاي موجود در عملكرد و بازده، تنها ناشي از سيستم دندانپزشكي ترميمي، كتابهاي مرجع و آموزش نبوده و ساير نهادهاي آموزش بهداشت جامعه پزشكي نيز مسئول هستند، ليكن بخش مهم آن، انتظارات و توقعاتي است كه هر جامعة علوم پزشكي پيشرفته‌اي از سيستم دندانپزشكي ترميمي تحت نظر خود دارد و لذا براي دستيابي به سطح اثر بخشي و كارآمدي بالا و نيز تغييرات مطلوب در كلينيسينها بايد كاركرد و عملكرد سيستم آموزشي مورد بازنگري و بازآرايي قرار گرفته و تغيير ساختاري به مثابه استراتژي دندانپزشكي ترميمي سالم مورد توجه قرار گيرد.
منابع قدرت و نفوذ در كنار همه اين برنامه‌ريزي‌هاي جديد و مطالعات همه جانبه براي بهسازي سيستم دندانپزشكي ترميمي براي تحقق دندانپزشكي ترميمي سالم، چند منبع مهم قدرت و نفوذ هم وجود دارد كه اهداف، عملكرد و بازده اين رشته را بسيار متأثر مي‌سازند و لذا توجه به آنها از اهميت و ضرورت بسيار برخوردار است. اين منابع عبارتند از: 1- ديدگاه افراد نافذ و مسلط و نيز كمپانيها، 2- بينش فعلي حاكم بر دندانپزشكي ترميمي، 3- اصول ارزشمند جامعه پزشكي (اهداف و استانداردهاي از پيش تعريف شدة علوم پزشكي) به عنوان مثال، تغييرات به وجود آمده در حذف درمانهاي اتيولوژيك پوسيدگي دندان، بيشتر با پافشاري، تعقيب و نفوذ كمپانيها و عوامل ايشان همراه بوده است. اكنون نيز ابقاي درمانهاي علامتي (سمپتوماتيك) پوسيدگي دندان، بيشتر همراه با ديدگاه فعلي مسلط بر دندانپزشكي ترميمي مي‌باشد. مي‌بينيم كه هيچ يك از اين مراحل، از يك فرآيند برنامه‌ريزي شده و پژوهشي و سازمان يافته‌اي پيروي نكرده و نمي‌كنند. انشعاب رشتة دندانپزشكي ترميمي از رشتة پروتزهاي دنداني نيز كه با رويكرد افزايش كارايي و تخصصي‌تر كردن خدمات مربوطه انجام گرفته، در مسير اجرا به جهت فشاردستخوش تغيير شده و از مسير اصلي برنامه‌ريزي شده‌اش فاصله گرفته است. بنابراين چون منابع قدرت و نفوذ، هم جهت با مسير و فرآيند برنامه‌ريزي‌ها و مطالعات و تغييرات بنياني نبوده و موجب نارسايي در عملكرد و بازده اين رشته مي‌شوند، لذا بهتر است از ابتدا اين ملاحظات به نحوي مورد توجه قرار گيرند.
چند راهكار اصلي 1- اهداف دوره‌هاي تحصيلي و آموزشي براساس نيازها و تحولات جهان پزشكي امروز با نگاهي استراتژيك بازآرايي و تدوين شوند. 2- شاخصهايي كه پيامدهاي سيستم دندانپزشكي ترميمي (دندانپزشكي ترميمي سالم) را ارزشيابي كنند، تدوين شوند؛ نه شاخص‌هاي عملكردي و كمي موجود كه عمدتاً ناظر بر خروجي است نه نتايج. 3- ساختار و عملكرد دندانپزشكي ترميمي متناسب با شاخص‌ها و استانداردهاي از پيش تعريف شده، اصلاح و بهسازي شوند. 4- مسئوليتها، عملكرد و ظرفيت سيستم دندانپزشكي ترميمي بازنگري شوند. 5- برنامه جامع استراتژيك و راهبردي دندانپزشكي ترميمي تدوين شود.
سخن پاياني دندانپزشكي ترميمي سالم مي‌تواند، ورودي‌هاي سيستم آموزشي را، در جريان يك فرآيند پويا به نتايجي كه همه الزامات و مجموعه‌اي از ويژگي‌هاي ذاتي مورد انتظار و مطلوب را داشته باشد، برساند. دندانپزشكي ترميمي سالم، بر پايه منابع ارزشمند پزشكي (اهداف، اصول و استانداردهاي از پيش تعريف شده) با رويكردهاي مختلف از جمله «رويكرد سلامت نگر در دندانپزشكي ترميمي» و يا هر رويكرد متناسب ديگر، قادر خواهد بود كلينيسيني را تحويل جامعه دهد كه علاوه بر داشتن شرايط مناسب با ويژگي‌هاي يك عضو جامعة پزشكي، بتواند با حفظ اصول و بكارگيري آنها به عنوان يك عضو جامعه جهاني پزشكي ايفاي نقش نموده و با جهان در حال تغيير، تعاملي سازنده داشته باشد عوامل مشابه فوق، |
بازگشت به صفحه مقالات
The Official Website of Dr. Ebrahim Dousti | Desined by F.R.Javan 2011